W sprawozdaniu przedstawiono inicjatywy podjęte przez UE w 2016 r. na rzecz wzmocnienia praw podstawowych. Przeanalizowano w nim również, w jaki sposób prawa te były w 2016 r. stosowane w wielu obszarach polityki UE i w państwach członkowskich.

 

Pierwszy wiceprzewodniczący Komisji, Frans Timmermans, powiedział: Unia Europejska to nie tylko rynek lub waluta, to przede wszystkim wspólnota wartości. Jako strażniczka traktatów Komisja Europejska ma szczególny obowiązek przestrzegania praw podstawowych i praworządności w całej Unii, przy czym chodzi tu o wspólną odpowiedzialność wszystkich instytucji i państw członkowskich UE.

Komisarz UE do spraw sprawiedliwości, konsumentów i równouprawnienia płci, Věra Jourová dodała: Komisja Europejska prowadzi prace we wszystkich obszarach prawa UE, aby chronić w całej Europie prawa podstawowe. Obejmują one ochronę praw dzieci, wzmocnienie prawa do ochrony danych osobowych, poprawę praw konsumentów i zagwarantowanie podstawowych warunków również dla osób ubiegających się o azyl lub migrantów. Musimy nadal dążyć do tego, aby wszyscy w Europie mogli korzystać z przysługujących im praw. Prawa podstawowe są dla wszystkich.

W tegorocznym sprawozdaniu stwierdza się, że niedawne wydarzenia stanowią poważne zagrożenie dla praw podstawowych. Komisja zadba o to, by wszystkie wnioski ustawodawcze UE były zgodne z postanowieniami Karty, a wszystkie organy dla których postanowienia Karty są wiążące – nadal jej przestrzegały. Zwrócimy szczególną uwagę na znaczenie ważnych mechanizmów kontroli i równowagi, a zwłaszcza na kluczową rolę sądów najwyższych i sądów konstytucyjnych w gwarantowaniu, że wspólne wartości UE są przestrzegane.

Jeśli chodzi o konkretne zmiany legislacyjne, w sprawozdaniu odnotowano, że w 2016 r. UE: podjęła istotne kroki w celu zapewnienia ochrony dzieci w transgranicznych sporach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej (rozporządzenie Bruksela II bis) i aby pomóc parom międzynarodowym w lepszym zrozumieniu przepisów mających zastosowanie do małżeńskich ustrojów majątkowych; uruchomiła platformę internetowego rozstrzygania sporów, która przyczyni się do wzmocnienia ochrony konsumentów; uzgodniła wraz z przedsiębiorstwami Facebook, Twitter, YouTube i Microsoft kodeks postępowania w zakresie zwalczania nielegalnego nawoływania w internecie do nienawiści; a także kontynuowała ważny dialog z państwami członkowskimi na temat praworządności.

Ostatecznie przyjęta w kwietniu 2016 r. reforma przepisów o ochronie danych ustanowiła jeden zestaw przepisów umożliwiających obywatelom łatwiejszy dostęp do własnych danych osobowych, prawo do przenoszenia danych, jasno określone „prawo do bycia zapomnianym”, a także pewne prawa w przypadku naruszenia ochrony danych. Komisja zawarła również Tarczę Prywatności UE-USA i umowę parasolową, aby lepiej chronić dane osobowe Europejczyków w przypadku ich transferu do USA. Również prawo do rzetelnego procesu uzyskało w 2016 r. konkretny wymiar poprzez przyjęcie szeregu dyrektyw w sprawie domniemania niewinności i prawa do obecności na rozprawie; w sprawie pomocy prawnej; oraz w sprawie praw procesowych dla dzieci (zob. szczegóły).

Państwa demokratyczne, których demokracje opierają się na rządach prawa muszą chronić prawa podstawowe mniejszości i osób znajdujących się w najtrudniejszej sytuacji. Również instytucje europejskie muszą we wszystkich swoich działaniach przestrzegać postanowień Karty. Dyrektywa w sprawie zwalczania terroryzmu jest dobrym przykładem takich starań, dzięki którym niektóre prawa podstawowe zostały wzięte pod uwagę na etapie opracowywania i negocjacji.

Wolność mediów i pluralizm są niezbędnymi filarami zdrowych demokracji. W 2016 r. Komisja zorganizowała unijne sympozjum na temat praw podstawowych poświęcone roli mediów w promowaniu demokracji, praw podstawowych i praworządności. W konkluzjach z sympozjum określono konkretne działania mające na celu promowanie wolności mediów i zagwarantowanie niezależności od nacisków politycznych i finansowych, ochronę i wzmocnienie pozycji dziennikarzy, a także promowanie różnorodności poglądów w społeczeństwie.

Sympozjum na temat praw podstawowych, które odbędzie się w 2017 r. ukierunkowane będzie na propagowanie i ochronę praw kobiet oraz na równość mężczyzn i kobiet. W kontekście rosnącej nietolerancji istotne jest, aby Unia Europejska stanowczo potwierdziła i wspierała równość praw dla wszystkich. Będzie to okazja do poruszenia zagadnień związanych ze wzmocnieniem gospodarczej i politycznej pozycji kobiet, prawami kobiet w życiu publicznym i prywatnym oraz zwalczaniem wszelkich form przemocy wobec kobiet. Kwestia ta stanowi także przedmiot ukierunkowanych działań prowadzonych przez cały rok 2017.

Wraz z wejściem w życie traktatu lizbońskiego w dniu 1 grudnia 2009 r. Karta praw podstawowych Unii Europejskiej stała się dokumentem prawnie wiążącym. Jej postanowienia są skierowane przede wszystkim do instytucji UE, natomiast do organów krajowych wyłącznie wówczas, gdy organy te wdrażają prawo UE.

We współpracy z właściwymi organami krajowymi, lokalnymi i unijnymi Komisja podejmuje działania na rzecz skuteczniejszego informowania obywateli o przysługujących im prawach podstawowych oraz instancjach służących pomocą w przypadkach, gdy prawa te zostały naruszone. Za pośrednictwem europejskiego portalu e-Sprawiedliwość Komisja dostarcza praktycznych informacji na temat egzekwowania tych praw. Podjęła również dialog na temat rozpatrywania skarg dotyczących naruszenia praw podstawowych z rzecznikami praw obywatelskich, organami ds. równości i instytucjami zajmującymi się problematyką praw człowieka.