Państwa UE mają prawo do ograniczenia sprzedaży gruntów rolnych, aby chronić społeczności wiejskie oraz promować zrównoważone rolnictwo. Muszą jednak przy tym przestrzegać prawa UE, w tym przepisów o swobodnym przepływie kapitału. KE opublikowała wytyczne, które mają pomóc w ochronie ziemi rolnej przed spekulacją cenową i koncentracją własności.

W 2015 r. Komisja wszczęła postępowanie w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego przeciwko tym państwom członkowskim, które dyskryminują inwestorów z innych krajów UE i nakładają nieproporcjonalne ograniczenia na inwestycje transgraniczne. W tym komunikacie Komisja przedstawia państwom członkowskim wskazówki dotyczące regulowania sprzedaży gruntów rolnych w oparciu o orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.

W komunikacie wyjaśniono, że państwa członkowskie mogą kontrolować sprzedaż gruntów rolnych. Jak wyjaśnił Trybunał Sprawiedliwości, niektóre ograniczenia można stosować pod pewnymi warunkami:

• uprzednie zezwolenie ze strony organów krajowych na nabycie gruntów;
• ograniczenia wielkości nabywanych gruntów;
• prawo pierwokupu umożliwiające niektórym kategoriom nabywców zakup gruntów rolnych przed innymi. Przywilej ten można przyznać: rolnikom dzierżawiącym grunty rolne, sąsiadom, współwłaścicielom oraz skarbowi państwa;
• interwencja cenowa państwa.

Niemniej jednak prawo UE nie zezwala na ograniczenia o charakterze dyskryminującym, takie jak ogólny wymóg w zakresie miejsca zamieszkania stanowiący warunek wstępny dla nabycia gruntów.

Nieproporcjonalne ograniczenia dotyczące inwestycji transgranicznych również są niezgodne z prawem. W oparciu o orzecznictwo nieproporcjonalne ograniczenia obejmują przede wszystkim:

• nakładanie obowiązków w zakresie samodzielnego prowadzenia gospodarstwa;
• zakazywanie spółkom zakupu gruntów;
• wymaganie kwalifikacji rolniczych jako warunek wstępny zakupu gruntów.

Komunikat jest odpowiedzią na marcowe wezwanie Parlamentu Europejskiego, który zwrócił się do Komisji o ustanowienie jasnych i kompletnych kryteriów regulacji rynku gruntów w celu zapewnienia równych warunków działania w zgodzie z prawem UE.

Grunty rolne są aktywami rzadkimi i o wyjątkowym charakterze, zasługującymi na szczególną ochronę. Dlatego niektóre państwa członkowskie nakładają ograniczenia na ich zakup. Jednocześnie inwestycje zagraniczne są ważnym źródłem kapitału, technologii i wiedzy. Mogą one zwiększyć wydajność produkcji rolnej oraz poprawić dostęp lokalnych przedsiębiorstw do finansowania. Tego rodzaju inwestycje transgraniczne umożliwiają przede wszystkim przepisy UE dotyczące swobodnego przepływu kapitału.

W maju 2016 r. Komisja Europejska przypomniała Bułgarii, Litwie, Łotwie, Słowacji i Węgrom o konieczności przestrzegania unijnych przepisów dotyczących sprzedaży gruntów rolnych (IP/16/1827)Niektóre przepisy obowiązujące w tych państwach członkowskich ograniczające zakup gruntów rolnych przez osoby fizyczne i przedsiębiorstwa uznano za zbyt restrykcyjne lub dyskryminujące. Przepisy te wprowadzono po upływie obowiązywania przejściowego odstępstwa od swobody zakupu gruntów rolnych, które przyznano niektórym państwom członkowskim w momencie ich przystąpienia do UE.

Parlament Europejski przeprowadził dogłębne badanie na temat wyzwań na rynkach gruntów rolnych w państwach członkowskich. Dotyczą one w szczególności zwiększonej koncentracji gruntów lub nadmiernej spekulacji cenowej.