Komisja Europejska przedstawiła w miniony poniedziałek pierwszą kompleksową analizę sytuacji w zakresie tworzenia „jednolitego rynku” dla badań naukowych czy też europejskiej przestrzeni badawczej (EPB). Sprawozdanie to zawiera fakty pozwalające dokonać oceny postępów w docelowych dziedzinach, takich jak otwarta i sprawiedliwa rekrutacja pracowników naukowych lub lepszy obieg wiedzy naukowej.

Wynika z niego, że poczyniono pewne postępy, ale nawet najlepsze instytucje badawcze nadal mają problemy, które należy rozwiązać przed określonym przez unijnych przywódców terminem utworzenia EPB, przypadającym na 2014 r. Istnieje także duża przepaść pomiędzy instytucjami osiągającymi najlepsze i najgorsze wyniki pod tym względem (MEMO/13/807).

Unijna komisarz ds. badań, innowacji i nauki, Máire Geoghegan-Quinn, powiedziała: „Sprawozdanie to pokazuje, że nadal jest dużo do zrobienia. Inwestowanie w badania i rozwój jest niezbędne, ale żeby jak najlepiej wykorzystywać pieniądze, musimy mieć w pełni funkcjonalne systemy badań naukowych i innowacji. Wszystkie państwa członkowskie UE oraz wszystkie podmioty zaangażowane w badania naukowe i ich finansowanie muszą teraz niestrudzenie dążyć do utworzenia EPB”.

Celem europejskiej przestrzeni badawczej jest zapewnienie naukowcom, instytutom badawczym i przedsiębiorstwom większej mobilności, konkurencyjności i współpracy transgranicznej. Dzięki temu możliwe byłoby wzmocnienie systemów badawczych państw członkowskich UE, zwiększenie ich konkurencyjności i zapewnienie skuteczniejszej współpracy, aby sprostać głównym wyzwaniom.

Mimo że w sprawozdaniu podkreśla się, że poczyniono postępy we wszystkich obszarach docelowych, zwrócono uwagę na obszary, w których wciąż pojawiają się problemy, takie jak:

• odsetek wydatków publicznych przeznaczanych na inwestycje w badania i rozwój spada w wielu państwach członkowskich;
• krajowe programy badawcze nadal działają według różnych zasad, na przykład w zakresie sprawozdawczości, co utrudnia międzynarodową współpracę w zakresie badań;
• projektowanie i tworzenie infrastruktur, takich jak bardzo silne lasery lub ekstremalnie duże teleskopy, utrudniają bariery finansowe, polityczne i związane z zarządzaniem, a często również przepisy krajowe, zaś wysokie opłaty uniemożliwiają dostęp do nich naukowcom z innych państw członkowskich;
• nadal nie stosuje się otwartych, przejrzystych i opartych na osiągnięciach procedur rekrutacji w odniesieniu do wszystkich stanowisk badawczych; na przykład ponad połowa wolnych stanowisk nie jest jeszcze ogłaszana na poziomie europejskim za pośrednictwem portalu EURAXESS; utrudnia to mobilność naukowców i może oznaczać, że dane stanowisko nie zawsze otrzymuje najbardziej odpowiednia osoba;
• nierówność płci oznacza, że nadal marnuje się talent kobiet naukowców i jest to obszar EPB, w którym postępy są jak dotąd najsłabsze;
• stosunkowo niewielu naukowców w Europie jest zatrudnionych w przemyśle, a ci, którzy są – nie są odpowiednio przygotowani do rynku pracy.

Kontekst
Przywódcy państw członkowskich UE wielokrotnie podkreślali wagę ukończenia budowy europejskiej przestrzeni badawczej, a w konkluzjach Rady Europejskiej z lutego 2011 r. i marca 2012 r. ustalili termin jej utworzenia na 2014 r.
Sprawozdanie sporządzono rok po przyjęciu komunikatu „Wzmocnione partnerstwo w ramach europejskiej przestrzeni badawczej na rzecz doskonałości i wzrostu gospodarczego”, w którym określono działania, jakie państwa członkowskie powinny podjąć, aby utworzyć EPB. Stanowi on faktograficzną podstawę dla szczegółowej oceny EPB, które zostanie przeprowadzona w 2014 r.
Propozycje Komisji dotyczące utworzenia europejskiej przestrzeni badawczej koncentrują się na pięciu priorytetach, w których przypadku konieczny jest dalszy postęp:

• zwiększenie skuteczności krajowych systemów badawczych;
• poprawa współpracy i konkurencji transgranicznej, w tym ustanowienie i skuteczne funkcjonowanie kluczowych infrastruktur badawczych;
• szersze otwarcie rynku pracy dla naukowców;
• równouprawnienie płci i uwzględnienie równouprawnienia przez organizacje realizujące i wybierające projekty badawcze; oraz
• optymalny obieg i transfer wiedzy naukowej, w tym drogą cyfrową.

Marta Angrocka-Krawczyk
Wydział prasy
Komisja Europejska Przedstawicielstwo w Polsce