Zajrzyjmy w głąb kryształowej kuli: Jak będzie wyglądać polityka UE w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości w 2020 r.? To właśnie temu zagadnieniu poświęcona jest ogólnoeuropejska debata, jaką zainicjowała na początku października Komisja Europejska. Punktem wyjścia dyskusji jest pakiet pięciu dokumentów konsultacyjnych przedstawiony przez Komisję. Obejmuje on europejskie prawo cywilne, karne i administracyjne, a także zasadę praworządności i prawa podstawowe w UE.

Dokumenty te zapoczątkowują debatę na temat działań, jakie UE może podjąć w ramach swojej polityki w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości w najbliższych latach, aby wzmocnić fundamenty, na których opiera się Unia Europejska, i zakończyć prace nad stworzeniem europejskiej przestrzeni sprawiedliwości w interesie obywateli i przedsiębiorstw Europy. Wśród zaproponowanych pomysłów są dalsze kroki mające na celu zwiększenie wzajemnego zaufania w dziedzinie sądownictwa cywilnego, wzmocnienie praw proceduralnych dotyczących doręczania dokumentów, jak również dalsze wykorzystywanie opcjonalnych europejskich systemów prawa materialnego oraz nowego mechanizmu w celu usprawnienia rozwiązywania wszelkich przyszłych kryzysów dotyczących praworządności w państwach członkowskich.
Wszystkie osoby zainteresowane mogą uczestniczyć w debacie oraz pomóc w kształtowaniu przyszłej polityki w dziedzinie sprawiedliwości. Komisja wystosowała zaproszenie do zgłaszania opinii, które będzie otwarte do końca 2013 r., oraz umożliwiła nadsyłanie wstępnych uwag do dnia 11 listopada. Dokumenty Komisji, a także wstępne uwagi zostaną następnie omówione na europejskim forum na temat przyszłości polityki UE w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości w dniach 21-22 listopada w Brukseli (zob. program w załączniku). Wśród znamienitych prelegentów znajdą się ministrowie poszczególnych państw, członkowie Parlamentu Europejskiego, sędziowie z Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości oraz z krajowych sądów najwyższych, pracownicy akademiccy, a także kluczowi przedstawiciele zawodów prawniczych. W wydarzeniu mogą również uczestniczyć dziennikarze. By się zarejestrować, należy wysłać wiadomość na adres joshua.salsby@ec.europa.eu.

„W krótkim czasie przebyliśmy długą drogę w procesie tworzenia europejskiej przestrzeni sprawiedliwości. Polityka sprawiedliwości faktycznie pojawiła się w centrum zainteresowania jako dziedzina, w której podejmuje się wiele działań na szczeblu europejskim — nasuwa się porównanie do rynku wewnętrznego w latach dziewięćdziesiątych. Jednak nadal pozostaje wiele do zrobienia,” stwierdziła wiceprzewodnicząca Viviane Reding, komisarz UE ds. sprawiedliwości. „Naszym celem jest utworzenie europejskiej przestrzeni sprawiedliwości - kompletnej i solidnej. Obywatele i przedsiębiorstwa będą czerpali pełne korzyści z naszego rynku wewnętrznego tylko wtedy, gdy będą mieli pewność, że ich prawa są wszędzie chronione. Chodzi tu o wzajemne zaufanie do systemów wymiaru sprawiedliwości. Musimy nadal pracować nad pogłębianiem tego zaufania.”

Zebrane opinie pomogą Komisji określić politykę unijną w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości w następstwie programu sztokholmskiego. Zgodnie z zapowiedzią przewodniczącego Barroso w piśmie skierowanym do przewodniczącego Parlamentu Europejskiego Martina Schulza z dnia 11 września 2013 r. Komisja Europejska przedstawi wiosną 2014 r. komunikat w sprawie przyszłych inicjatyw w polityce w dziedzinie sprawiedliwości i spraw wewnętrznych. Zostanie on omówiony podczas posiedzenia Rady Europejskiej w czerwcu 2014 r.; opinie będą zatem stanowić wkład w część komunikatu dotyczącą wymiaru sprawiedliwości.

W pięciu dokumentach wydanych w dniu dzisiejszym Komisja przedstawiła swoje propozycje w odniesieniu do następujących obszarów:

Prawo cywilne:
Unia Europejska buduje pomosty między krajowymi systemami prawa cywilnego, gwarantując przy tym, by wyroki jednego sądu były automatycznie uznawane przez sąd w innym państwie członkowskim, chroniąc przedsiębiorstwa w transgranicznych sprawach upadłościowych oraz pomagając ustalić, kto ma właściwość w transgranicznych sprawach dotyczących rozwodów, dziedziczenia i małżeństw. W dokumencie Komisja podkreśla dalsze obszary, w których konieczne okazać się mogą działania umożliwiające obywatelom, konsumentom i przedsiębiorstwom korzystanie w pełni z europejskiej przestrzeni sprawiedliwości, gdy obywatele przeprowadzają się z rodziną do innego państwa członkowskiego lub gdy przedsiębiorstwa pragną w pełni korzystać z jednolitego rynku. Planowane działania obejmują dopracowanie przepisów dotyczących doręczania dokumentów, poprawę egzekwowania orzeczeń sądowych oraz stosowanie środków pobudzających wzrost gospodarczy w celu rozwiązania problemu rozbieżności między krajowymi przepisami prawnymi dotyczącymi upadłości lub by nadążyć za rozwojem rynku oraz technologii, takich jak zapisy umowne dotyczące chmur obliczeniowych.

Prawo karne:
Obywatele oczekują, że ich życie, prawa podstawowe i bezpieczeństwo będą chronione w całej UE. Od chwili wejścia w życie traktatu lizbońskiego Unia jest w stanie podejmować dalsze kroki w dziedzinie prawa karnego, takie jak ujednolicenie definicji poważnych przestępstw, wprowadzenie wspólnych standardów ochrony osób podejrzanych lub oskarżonych o popełnienie przestępstwa i zagwarantowanie standardów w całej UE w celu ochrony ofiar przestępstw, a także zaproponowanie nowego systemu Prokuratury Europejskiej mającego chronić budżet UE przed nadużyciami finansowymi. Komisja w swoim dokumencie przeanalizowała kwestię, w jaki sposób jeszcze bardziej wykorzystać nowe aspekty traktatu lizbońskiego, na przykład poprzez konsolidację i standaryzację pewnych narzędzi, takich jak postanowienie o zabezpieczeniu i nakaz konfiskaty mienia.

Prawo administracyjne:
UE w znacznym stopniu polega na krajowych systemach administracji, by skutecznie wprowadzać prawo unijne i tym samym zapewnić jego właściwe stosowanie. W związku z tym istotne jest dla obywateli i przedsiębiorstw, by ta część struktur europejskich również działa prawidłowo. Komisja w swoim dokumencie przeanalizowała ponadto dalsze możliwości, takie jak wzmocnienie praw procesowych w postępowaniu administracyjnym oraz zacieśnienie współpracy pomiędzy organami administracyjnymi.

Praworządność:
Doświadczenie pokazuje, że warto byłoby wzmocnić zdolność UE do radzenia sobie z kryzysami praworządności. Wymagałoby to specjalnie stworzonego w tym celu unijnego mechanizmu praworządności (zob. SPEECH/13/677). Komisja w swoim dokumencie pragnie zachęcić do dzielenia się opiniami na temat tego, w jaki sposób można by opracować taki mechanizm.

Prawa podstawowe:
UE ma już wieloletnie doświadczenie w zakresie tworzenia kultury praw podstawowych: Karta praw podstawowych jest dla Unii kompasem, który wskazuje drogę przy tworzeniu każdego wniosku. Dokument zawiera pomysły dotyczące tego, w jaki sposób zapewnić lepsze przestrzeganie Karty zarówno przez instytucje unijne, jak i państwa członkowskie w trakcie wykonywania prawa UE.

Kontekst
W unijnej polityce w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości dokonały się głębokie zmiany na przestrzeni ostatnich kilku lat. Dopiero w 2010 r., kiedy mandat uzyskała obecna Komisja Europejska, utworzono urząd komisarza ds. sprawiedliwości. Od tamtej pory Komisja przedstawiła ponad 50 inicjatyw w tej dziedzinie, kładąc podwaliny pod prawdziwie europejską przestrzeń wolności, sprawiedliwości i bezpieczeństwa w służbie obywateli europejskich — jeden z głównych celów Unii Europejskiej określonych w traktacie lizbońskim.
W ciągu zaledwie kilku lat podjęto zdecydowane kroki: Nowe przepisy UE w sprawie praw ofiar przestępczości (IP/12/1200) oraz uproszczony system uznawania orzeczeń sądowych usprawniły dostęp do wymiaru sprawiedliwości, natomiast wnioski Komisji w sprawie ochrony danych osobowych mają wzmocnić prawa podstawowe i jednolity rynek cyfrowy (MEMO/13/39). Ponadto inicjatywy takie jak Unijna tablica wyników wymiaru sprawiedliwości (IP/13/285) jasno pokazały, jak ważne dla wzrostu gospodarczego są skuteczne systemy i przepisy w zakresie wymiaru sprawiedliwości.

Obecnie dąży się do podsumowania postępów i określenia głównych wyzwań w nadchodzących latach. W tym celu Komisja zorganizuje konferencję „Assises de la Justice” w dniach 21-22 listopada. Uczestniczyć w niej będą sędziowie, prawnicy, naukowcy, decydenci i przedstawiciele biznesu z całej Europy.
W celu zainicjowania szeroko zakrojonej debaty na temat roli wymiaru sprawiedliwości w Unii Europejskiej Komisja zaprasza wszystkie zainteresowane strony do zgłaszania pomysłów na temat tego, w jaki sposób spełnić oczekiwania obywateli i przedsiębiorstw oraz osiągnąć prawdziwie europejską przestrzeń sprawiedliwości. Zapraszamy do nadsyłania wstępnych opinii na adres: JUST-ASSISES@ec.europa.eu do 11 listopada oraz do udziału w debacie poświęconej mediom społecznym (hashtag #EUJustice.)

 
Marta Angrocka-Krawczyk
Wydział prasy
Komisja Europejska Przedstawicielstwo w Polsce