Jak wynika ze sprawozdania opublikowanego przez sieć Eurydice Komisji Europejskiej, wysokość czesnego, stypendiów/grantów oraz pożyczek/kredytów studenckich nadal uwydatnia istotne różnice w Europie. W sprawozdaniu obejmującym 33 kraje europejskie pokazano, że systemy opłat utrzymują się na stosunkowo stałym poziomie na całym kontynencie, chociaż istnieją też pewne godne uwagi wyjątki. Niemcy to jedyny kraj, który niedawno zniósł czesne, pomimo że wprowadził je niedawno, bo dopiero w 2007 r.

Estonia wprowadziła istotne zmiany do swojego systemu finansowania w 2014 r., uzależniając opłaty od wyników w nauce: pobiera się je tylko od studentów, którym nie udało się planowo kontynuować studiów, tzn. którzy nie osiągnęli liczby punktów zaliczeniowych wymaganej na każdym roku. System opłat pobieranych w przypadku słabych wyników stosują również inne kraje, takie jak Czechy, Hiszpania, Chorwacja, Węgry, Austria, Polska i Słowacja.

W Europie najwyższe stawki czesnego stosuje Wielka Brytania (Anglia), po tym jak przeprowadziła gruntowną reformę swojego systemu szkolnictwa wyższego w 2012 r. Opłaty nie są uiszczane bezpośrednio, lecz dopiero po ukończeniu studiów, gdy zarobki byłego studenta przekroczą określony próg. Jest to jedyny w swoim rodzaju model w Europie. Stosunkowo wysokie czesne płacą z góry studenci w Irlandii, Holandii, we Włoszech, na Łotwie, Litwie, Węgrzech i w Słowenii.

„Europa koniecznie musi poprawić dostęp młodych ludzi do szkolnictwa wyższego. Nie tylko znacznie zwiększy to ich szanse na znalezienie dobrej pracy, lecz także wpłynie na lepszy rozwój naszych gospodarek, które potrzebują innowacyjności i kreatywności, jakie wnoszą utalentowani absolwenci”, powiedziała Androulla Vassiliou, europejska komisarz ds. edukacji, kultury, wielojęzyczności i młodzieży. „Gdy państwa członkowskie decydują się na wprowadzenie czesnego, zawsze powinny dysponować środkami, takimi jak stypendia, aby zapewnić wszystkim równy dostęp do szkolnictwa wyższego, zwłaszcza studentom pochodzącym ze środowisk znajdujących się w niekorzystnej sytuacji”.

W sprawozdaniu „National student fee and support systems in European Higher Education 2014/2015” (Krajowe opłaty studenckie i systemy pomocy w szkolnictwie wyższym w Europie) wskazano na duże różnice w liczbie studentów uiszczających opłaty w instytucjach szkolnictwa wyższego finansowanych ze środków publicznych. Znaczna liczba państw: Cypr, Dania, Niemcy, Grecja, Malta, Finlandia, Szwecja, Wielka Brytania (Szkocja), Norwegia i Turcja – nie pobiera żadnych opłat za naukę na studiach. Natomiast w dziewięciu krajach (w Czechach, Holandii, Portugalii, Słowacji, Wielkiej Brytanii – Anglii, Walii i Irlandii Północnej – Islandii, Liechtensteinie) wszyscy studenci studiów licencjackich płacą czesne.


Odsetek osób płacących czesne w ramach programów studiów wyższych pierwszego stopnia,2014/15

W większości krajów europejskich jedynie mniejszość studentów otrzymuje pomoc stypendialną. W dziewięciu krajach wszyscy studenci (na Cyprze, Malcie, w Danii i Finlandii) lub większość z nich (w Luksemburgu, Holandii, Wielkiej Brytanii – Szkocji – Szwecji, Norwegii) otrzymuje stypendia/granty. Islandia jest jedynym krajem, który nie ma systemu stypendiów państwowych, choć kwestia ta jest obecnie przedmiotem debaty publicznej.

W ramach 35 systemów kształcenia (niektóre kraje mają więcej niż jeden system, np. Belgia, Wielka Brytania) stypendia/granty są przyznawane niektórym lub wszystkim studentom na podstawie potrzeb finansowych (Dania, Finlandia i Szwecja oferują powszechne stypendia dla studentów studiujących w pełnym wymiarze godzin pod warunkiem spełnienia podstawowych wymagań dotyczących ocen ze studiów), a 23 systemy oferują stypendia na podstawie zasług związanych z oceną osiągnięć akademickich. Prawie wszystkie z tych systemów obejmują stypendia/granty przyznawane zarówno na podstawie potrzeb, jak i na podstawie osiągnięć.


Odsetek studentów otrzymujących stypendia na studiach pierwszego stopnia, 2014/15

Dotowane przez państwo pożyczki/kredyty studenckie odgrywają znaczącą rolę we wsparciu udzielanym studentom w przypadku niemalże połowy krajów objętych sprawozdaniem. Tak samo również w prawie połowie krajów niektóre aspekty wsparcia zależą od ogólnej sytuacji rodzinnej. Wsparcie nie jest udzielane bezpośrednio studentom, lecz przybiera formę ulg podatkowych dla rodziców lub zasiłków rodzinnych.

Kontekst

Wspomniane wyżej roczne sprawozdanie sieci Eurydice zawiera porównawczy przegląd systemów opłat za studia i wsparcia dla studentów (stypendia/granty oraz kredyty/pożyczki). Obejmuje ono 33 europejskie kraje (państwa członkowskie UE oraz Islandię, Liechtenstein, Norwegię, Czarnogórę i Turcję).

Sprawozdanie zawiera również informacje o poszczególnych krajach, w tym:

 

W osobnym sprawozdaniu opublikowanym przez Komisję Europejską w czerwcu (zob. IP/14/709) wskazano, że wprowadzenie czesnego zwykle zwiększa całkowitą kwotę środków dostępnych na szkolnictwo wyższe, choć nowe dochody z czesnego nie zawsze są inwestowane w sposób, który bezpośrednio przynosi większe korzyści studentom (np. poprzez dodatkowe stanowiska dla wykładowców).

Pokazano również, że czesne na ogół nie wpływa negatywnie na podejmowanie studiów wyższych, nawet wśród studentów z grup o niższym statusie społeczno-ekonomicznym, chyba że podwyżki czesnego są wyjątkowo duże. Podwyżki czesnego mogą jednak powodować, że studia podejmie mniejsza liczba starszych studentów. W sprawozdaniu tym podkreślono, że stypendia/granty lub pożyczki/kredyty mają podstawowe znaczenie dla zrównoważenia potencjalnego negatywnego wpływu czesnego lub podwyżek czesnego na podejmowanie studiów, zwłaszcza w przypadku osób ze słabszych grup społecznych.

Eurydice

Stworzona przez Komisję Europejską sieć Eurydice zapewnia informacje i analizy dotyczące europejskich systemów kształcenia i polityk w zakresie edukacji. Obejmuje 40 biur krajowych w 36 państwach uczestniczących w unijnym programie Erasmus+ (państwa członkowskie UE, Bośnia i Hercegowina, Islandia, Liechtenstein, Czarnogóra, była jugosłowiańska republika Macedonii, Norwegia, Serbia i Turcja). Sieć jest koordynowana i zarządzana przez unijną Agencję Wykonawczą ds. Edukacji, Kultury i Sektora Audiowizualnego w Brukseli, która odpowiada za przygotowywanie publikacji i oferuje bogate internetowe zasoby informacji.


Źródło: Przedstawicielstwo Komisji Europejskiej w Polsce