Program Rozwoju Obszarów Wiejskich dla Polski (PROW) został formalnie przyjęty przez Komisję Europejską 12 grudnia 2014 r. Określa on priorytety, zgodnie z którymi Polska powinna wykorzystać 13,5 mld euro środków publicznych przeznaczonych na rozwój obszarów wiejskich w latach 2014–2020 (8,6 mld euro z budżetu UE oraz 4,9 mld euro z funduszy krajowych). Jedna trzecia funduszy została skierowana na „zwiększenie rentowności gospodarstw i konkurencyjności” – PROW przewiduje wsparcie inwestycji w ok. 200 000 gospodarstw. Powinno to doprowadzić do utworzenia ponad 22 000 miejsc pracy oraz powstania ponad 1 800 grup producentów. Ponadto 30 proc. wsparcia zarezerwowano na praktyki rolnicze korzystne dla środowiska i klimatu – wsparcie w tym obszarze ma objąć 19 proc. użytków rolnych w Polsce.

Rozwój obszarów wiejskich stanowi drugi filar wspólnej polityki rolnej, w ramach którego państwom członkowskim udostępniana jest pula środków unijnych do wykorzystania na poziomie krajowym lub regionalnym w ramach współfinansowania wieloletnich programów. W sumie we wszystkich 28 państwach członkowskich dofinansowanie otrzyma około 118 programów. W nowym rozporządzeniu w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich na lata 2014–2020 jest mowa o sześciu priorytetach gospodarczych, środowiskowych i społecznych, natomiast poszczególne programy określają konkretne cele, które należy osiągnąć. Ponadto z każdym państwem członkowskim została zawarta umowa partnerstwa, określająca ogólną strategię w odniesieniu do finansowanych przez UE inwestycji strukturalnych, która pozwoli na lepszą koordynację działań i zwiększenie synergii z innymi europejskimi funduszami strukturalnymi i inwestycyjnymi (EFSI).

Niniejszy dokument zawiera krótki przegląd sytuacji w Polsce oraz opis tego, w jaki sposób wyzwania i możliwości, przed jakimi stoi Polska, zostały uwzględnione w PROW. Tabela w załączniku pokazuje priorytety oraz cele szczegółowe, wraz z przypisanym im budżetem.

Sytuacja i główne wyzwania

Polska zajmuje obszar 312 700 km², z czego 51,2 proc. to obszary wiejskie a 39,5 proc. - obszary pośrednie. Około 30 proc. terytorium Polski pokryte jest lasami. Spośród 14,5 mln hektarów użytków rolnych 74,7 proc. to grunty orne, a 22,4 proc. to trwałe użytki zielone i łąki. Całkowita liczba ludności kraju wynosi 38,5 mln, z czego 39 proc. żyje na obszarach wiejskich.

Stopa bezrobocia w Polsce wynosi 8,3 proc.Komunikat prasowy Eurostatu z dnia 28 listopada 2014 r., a obszary wiejskie charakteryzują się ukrytym bezrobociem, wysoką stopą ubóstwa (32,7 proc.) oraz zagrożeniem wykluczeniem społecznym.

Odsetek ludności zatrudnionej w rolnictwie jest stosunkowo wysoki (12 proc., podczas gdy średnia UE wynosi 5 proc.Dane oparte na rachunkach narodowych.) ze względu na strukturę społeczno-gospodarczą polskiego rolnictwa, które jest zdominowane przez małe gospodarstwa rodzinne (z 1,5 miliona gospodarstw rolnych około 55 proc. ma wielkość poniżej 5 ha).

Wyzwanie dla obszarów wiejskich w Polsce stanowi bardzo niska wydajność w rolnictwie, której przyczyną jest brak odpowiedniego wyposażenia technicznego w gospodarstwach rodzinnych, a także mała liczba przedsiębiorców i innowatorów na obszarach wiejskich. Trudno jest przyciągnąć i utrzymać na tych obszarach dobrze wykształcone kadry, między innymi ze względu na brak podstawowej infrastruktury i usług.

Niskiej jakości gleby, w połączeniu z częstym niedoborem opadów, również mają negatywny wpływ na wydajność produkcji rolnej. W Polsce jakość gleby wpływa na wydajność produkcji rolnej gruntów do tego stopnia, że 62,5 proc. użytków rolnych klasyfikuje się jako obszary z ograniczeniami naturalnymi.

Ponieważ rolnictwo odpowiada za 10,7 proc. emisji gazów cieplarnianych w Polsce, rolnicy potrzebują praktycznych narzędzi służących ograniczaniu tych oraz innych emisji pochodzących z intensywnych upraw i hodowli.

Około 19,4 proc. gruntów ornych w Polsce dotykają rozmaite trudności związane ze środowiskiem naturalnym: 8,2 proc. jest szczególnie zagrożone erozją wodną i/lub wietrzną, 3,6 proc. doświadcza problemów związanych z niskim poziomem humusu, a 7,4 proc. definiuje się jako strefy zagrożenia zanieczyszczeniem azotanami (obszary, z których mają miejsce spływy do wód zanieczyszczanych przez azotany). Stosunkowo intensywne wykorzystanie gruntów ornych (17,8 proc. gruntów charakteryzuje się wysoką intensywnością uprawy rolnej, a kolejne 44,6 proc. to grunty o średniej intensywności uprawy) w niektórych przypadkach wywiera presję na ekosystemy i obszary o wysokiej wartości przyrodniczej. Co więcej, stosunkowo niska jakość wody i znaczna eutrofizacja polskich jezior, dróg wodnych oraz Morza Bałtyckiego sprawiają, że konieczne staje się ograniczenie użycia azotu, fosforu, pestycydów i herbicydów.

W jaki sposób PROW dla Polski odpowiada na te wyzwania

Uważa się, że dalsza modernizacja rolnictwa ma zasadnicze znaczenie dla zwiększenia konkurencyjności polskich gospodarstw rolnych. W szczególności ułatwi ona wdrażanie strukturalnych zmian w sektorach wołowiny, wieprzowiny oraz mleka, przy jednoczesnym zachowaniu stabilnej bazy surowców rolnych dla przemysłu przetwórstwa żywności. Wsparcie zostanie skierowane do małych i średnich gospodarstw w celu wzmocnienia ich potencjału produkcyjnego, co z kolei powinno doprowadzić do podwyższenia poziomu wartości dodanej. Biorąc pod uwagę obecne rozdrobnienie gruntów rolnych, istnieje potrzeba dalszej dywersyfikacji w kierunku sektorów nierolniczych, ponadto niezbędny jest lepszy dostęp do usług rolniczych. Za kluczowy czynnik wpływający na modernizację i konkurencyjność gospodarstw rolnych uważana jest także wymiana pokoleniowa. W związku z tym jednym z celów wsparcia inwestycyjnego będzie zachęcenie młodych ludzi do tworzenia nowych, nowoczesnych i konkurencyjnych przedsiębiorstw rolnych.

Ze względu na fragmentację polskich gospodarstw rolnych, małą skalę produkcji i trudności w dostosowywaniu produkcji do popytu ze strony klientów, niezbędne są narzędzia do wyeliminowania tych niedociągnięć strukturalnych, np. wsparcie dla rolników działających w ramach grup producentów oraz uczestnictwo w systemach jakości.

Niezbędne jest również bardziej ukierunkowane wsparcie na rzecz zrównoważonego zarządzania zasobami naturalnymi (glebą, wodą, tradycyjnymi sadami i odmianami drzew owocowych) oraz ochrony cennych siedlisk przyrodniczych, takich jak obszary Natura 2000. Potrzebne są również działania mające na celu ochronę zagrożonych tradycyjnych i lokalnych ras zwierząt hodowlanych, jak i gatunków roślin uprawnych.

Ponadto, w celu promowania lokalnych inicjatyw na rzecz zrównoważonego rozwoju terytorialnego gospodarek i społeczności wiejskich, tworzenia miejsc pracy i poprawy warunków życia na tych obszarach, program będzie wspierał projekty dotyczące rozwoju kierowanego przez lokalną społeczność (RKLS/LEADER).

PROW jest ukierunkowany na wszystkie sześć priorytetów rozwoju obszarów wiejskich z rentownością gospodarstw i konkurencyjnością jako głównym priorytetem (priorytet 2). PROW koncentruje 33 proc. wsparcia na inwestycjach w środki trwałe w starannie dobranych sektorach (mleko, wołowina, wieprzowina) oraz na gospodarstwach znajdujących się w strefach zagrożenia zanieczyszczeniem azotanami i na obszarach sieci Natura 2000. Ponadto 30 proc. wsparcia jest zarezerwowane na praktyki rolnicze korzystne dla klimatu i środowiska, mające na celu zwiększenie różnorodności biologicznej, rolnictwo o wysokiej wartości przyrodniczej, poprawę gospodarki wodnej i zapobieganie erozji gleby. Cel każdego priorytetu omówiono pokrótce poniżej.

Transfer wiedzy i usługi doradcze w zakresie rolnictwa

Wsparcie będzie ukierunkowane głównie na kwestie gospodarcze i środowiskowe sektora rolnego. Ponad 260 000 osób weźmie udział w różnorodnych sesjach szkoleniowych i projektach demonstracyjnych. Udoskonalenie mechanizmów transferu wiedzy i innowacji, między innymi poprzez doradztwo, ma istotne znaczenie dla rozwoju sektora rolnego. System doradztwa rolniczego będzie łączyć jednostki badawcze oraz sektor rolny. Poprzez zagwarantowanie indywidualnych usług doradczych, z uwzględnieniem specyficznych potrzeb gospodarstw rolnych, zostanie udostępniona rolnikom praktyczna i aktualna wiedza pozwalająca na wykorzystywanie innowacyjnych praktyk rolniczych.

Konkurencyjność sektora rolnego

Około 50 000 gospodarstw otrzyma wsparcie na modernizację i zwiększenie swojej konkurencyjności, a kolejnych 50 000 małych gospodarstw otrzyma pomoc z przeznaczeniem na rozpoczęcie różnorodnych rodzajów działalności. Kolejne 65 mln euro zostanie przeznaczone na inwestycje w rozwój usług dla rolnictwa (520 operacji). W celu poprawy struktury gospodarstw rolnych wsparcie będzie również miało formę rocznych płatności dla osób odchodzących z rolnictwa, co powinno umożliwić przeniesienie 110 000 ha gruntów z małych gospodarstw do gospodarstw, których powierzchnia jest zbliżona do średniej krajowej. Wreszcie pomoc na inwestycje umożliwi młodym osobom założenie prawie 29 000 nowych, nowoczesnych i konkurencyjnych przedsiębiorstw rolnych.

Poprawa organizacji łańcucha żywnościowego, w tym przetwarzania i wprowadzania do obrotu produktów rolnych

W ramach tego priorytetu najwyższe kwoty zostaną przeznaczone na wspieranie przetwórstwa produktów rolnych (693 mln euro), co pozwoli na sfinansowanie projektów w około 2 800 zakładach przetwórstwa i gospodarstwach. Dodatkowo pomoc zostanie przyznana ponad 1 800 grupom producentów. Prawie 26 000 gospodarstw uzyska wsparcie związane z produkcją w ramach krajowych lub unijnych systemów jakości.

Odtwarzanie, ochrona i wzbogacanie ekosystemów

Wsparcie w ramach tego priorytetu będzie wykorzystywane do zmniejszenia poziomu nawożenia i stosowania pestycydów i herbicydów, bardziej zrównoważonego wypasu i koszenia na obszarach cennych siedlisk przyrodniczych lub siedlisk zagrożonych gatunków ptaków znajdujących się na obszarach sieci Natura 2000 i poza nimi. Ponadto podjęte zostaną niezbędne kroki w celu ograniczenia wypłukiwania nawozów naturalnych (nawozów zawierających azot, fosfor) do wód podziemnych.

 

Gospodarka niskoemisyjna i odporność na zmiany klimatu w sektorach rolnictwa i leśnictwa

Nieco ponad 300 mln euro zostanie przeznaczone na dotacje na zalesienie, w celu objęcia obszaru około 82 000 ha (nowe i kontynuowane zobowiązania). Ze względu na wieloletni charakter działania, większość tych środków zostanie przeznaczona na utrzymanie lasów utworzonych w ramach poprzednich PROW na lata 2004-2006 oraz 2007-2013.

Włączenie społeczne i rozwój lokalny

W ramach tego priorytetu przyjęto podejście oddolne, zakładające realizację lokalnych strategii rozwoju opracowanych przez ok. 256 lokalnych grup działania (LGD). Inwestycje w rozwój działalności pozarolniczej, zwalczanie wykluczenia społecznego i ubóstwa, zachowanie i ochrona dziedzictwa kulturowego będą wspierane wyłącznie w ramach lokalnych strategii rozwoju. 12,8 proc. budżetu PROW zostało zarezerwowane na rzecz rozwoju kierowanego przez lokalną społeczność (RKLS/LEADER). Podejście to będzie obejmować 58,2 proc. mieszkańców obszarów wiejskich oraz przyczyni się do stworzenia około 22 000 miejsc pracy i poprawy warunków życia.

 

Pięć największych działań PROW pod względem budżetu (fundusz EFRROW):

Załącznik 1: Szacunkowa pomoc publiczna w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich dla Polski

Cel	Działanie	Kwota środków publicznych ogółem (euro)	%
Priorytet 1: Transfer wiedzy i innowacji w rolnictwie i leśnictwie oraz   na obszarach wiejskich[1]
1A: Wspieranie innowacyjności, współpracy i   rozwoju bazy wiedzy 1,41% wydatków w ramach PROW	01 Wiedza
	02 Doradztwo
	16 Współpraca
1B: Wzmacnianie powiązań (z badaniami   naukowymi, itd.) 90 operacji współpracy	16 Współpraca
1C: Szkolenia 261 811 uczestników szkoleń	01 Wiedza
Priorytet 2: Rentowność gospodarstw rolnych, konkurencyjność i   zrównoważone zarządzanie lasami		4 474 840 477	33,11
2A: Wyniki gospodarcze gospodarstw 2,85% gospodarstw rolnych otrzymujących wsparcie z programu rozwoju   obszarów wiejskich 154 670 uczestników szkoleń 56 500 beneficjentów, którym udzielono porad	01 Wiedza	34 800 782	0,26
	02 Doradztwo	75 002 515	0,56
	04 Inwestycje	2 540 059 226	18,80
	06 Rozwój gospodarstwa / działalności	1 077 980 355	7,98
	16 Współpraca	28 999 865	0,21
2B: Wymiana pokoleniowa 1,91% młodych rolników otrzymujących wsparcie z programu rozwoju obszarów   wiejskich	06 Rozwój gospodarstwa /   działalności	717 997 734	5,31
Priorytet 3: Poprawa organizacji łańcucha żywnościowego, w tym   przetwarzania i wprowadzania do obrotu produktów rolnych, dobrostanu zwierząt   i zarządzania ryzykiem		1 659 610 914	12,28
3A: Poprawa konkurencyjności producentów   rolnych 4,12% gospodarstw rolnych otrzymujących wsparcie z programu rozwoju   obszarów wiejskich 1 809 grup producentów 25 950 gospodarstw rolnych w systemach jakości 36 251 uczestników szkoleń	01 Wiedza	8 700 301	0,06
	03 Systemy jakości	33 004 179	0,24
	04 Inwestycje	693 070 461	5,13
	07 Podstawowe usługi	74 966 634	0,55
	09 Grupy producentów	402 987 547	2,98
	16 Współpraca	28 999 865	0,21
3B: Zapobieganie ryzyku w gospodarstwie i   zarządzanie nim 990 beneficjentów inwestujących w zapobieganie   ryzyku	01 Wiedza	2 899 959	0,02
	05 Przywracanie potencjału rolniczego	414 981 968	3,07
Priorytet 4: Odtwarzanie, chronienie i wzmacnianie ekosystemów związanych   z rolnictwem i leśnictwem[2]		4 160 623 209	30,79
4A Różnorodność biologiczna 14,74% gruntów rolnych objętych umowami	01 Wiedza 04 Inwestycje 10 RŚK 11 Roln. ekologiczne 13 Obszary z ograniczeniami	11 600 260 99 000 000 1 184 062 782 699 961 515 2 165 998 652	0,09 0,74 8,76 5,18 16,03
4B Gospodarka wodna 14.37% gruntów rolnych objętych umowami
4C Erozja gleby i gospodarowanie glebą 19.09% wykorzystanych obszarów rolnych objętych umowami
Priorytet 5: Efektywne gospodarowanie zasobami i przejście w sektorach   rolnym, spożywczym i leśnym na gospodarkę niskoemisyjną i odporną na zmianę   klimatu		300 997 069	2,23
5E Ochrona pochłaniaczy dwutlenku węgla i   pochłanianie dwutlenku węgla 82 000 ha zalesionych	08 Inwestycje leśne	300 997 069	2,23
Priorytet 6: Włączenie społeczne, ograniczanie ubóstwa i rozwój   gospodarczy na obszarach wiejskich		2 148 939 940	15,90
6A Tworzenie miejsc pracy 16 550 utworzonych miejsc pracy	06 Rozwój gospodarstwa /   działalności	413 939 978	3,06
6B LEADER 58,19% ludności wiejskiej objętej strategiami rozwoju lokalnego 5,41% ludności wiejskiej korzystającej z ulepszonych usług/infrastruktury 5 943 miejsca pracy (LEADER)	07 Podstawowe usługi	1 000 000   049	7,40
	19 Leader i RKLS	734 999   913	5,44
Działanie 113 Renty strukturalne		560 000 000	4,14
Pomoc techniczna		208 283 391	1,54
Całkowite wydatki publiczne w euro		13 513 295 000	100

[1]Żaden przydział finansowy dla priorytetu 1, ponieważ wydatki te są rozdzielone pomiędzy inne cele szczegółowe.

[2]Wydatki w ramach Priorytetu 4 zostały zaprogramowane pod priorytetem jako całością, a nie dla poszczególnych celów szczegółowych


Źródło: Przedstawicielstwo Komisji Europejskiej w Polsce