- To czas, w którym musimy porozmawiać o wielkich wyzwaniach, przed jakimi stoi Unia Europejska – mówił Jean-Claude Juncker w swoim pierwszym Orędziu o stanie Unii. Jego wystąpienie w Parlamencie Europejskim w Strasbourgu w dużej części dotyczyło kryzysu związanego z falą uchodźców – szef Komisji Europejskiej zaproponował przyjęcie kolejnych 120 tys. imigrantów. Do Polski w sumie miałoby trafić ponad 9 tys. osób.

Realizując Europejski program w zakresie migracji z maja br., Komisja Europejska przedstawiła dziś kompleksowy pakiet wniosków, które pomogą w zażegnaniu kryzysu dotykającego obecnie państwa członkowskie UE i kraje sąsiednie. Celem tego pakietu jest m.in. zajęcie się przyczynami, dla których uchodźcy szukają schronienia w Europie. Nowe środki pozwolą złagodzić presję na te państwa członkowskie, które są najbardziej dotknięte kryzysem, mianowicie Grecję, Włochy i Węgry, dzięki propozycji relokacji 120 tys. osób potrzebujących ochrony międzynarodowej do innych państw członkowskich UE. Propozycja ta jest kontynuacją wniosku Komisji dotyczącego relokacji 40 tys. osób z obszaru Grecji i Włoch, przedstawionego Radzie w maju i oczekującego wciąż na jej decyzję. Zaproponowane dzisiaj środki pomogą również tym państwom członkowskim, które borykają się z rosnącą liczbą wniosków o udzielenie azylu. Od tej pory będzie można je rozpatrywać szybciej dzięki wykorzystaniu wspólnego europejskiego wykazu bezpiecznych krajów pochodzenia. Komisja wskazała dziś też główne działania mające zaowocować skuteczniejszą polityką powrotów i zaproponowała stworzenie funduszu powierniczego o wartości 1,8 mld euro w celu wyeliminowania przyczyn migracji w Afryce. Komisja oraz unijna Służba Działań Zewnętrznych uwzględniły także zewnętrzny wymiar kryzysu związanego z uchodźcami.

Przewodniczący Komisji Jean-Claude Juncker oświadczył: „Europejczycy powinni wiedzieć i zawsze pamiętać, dlaczego tak ważne jest udzielanie schronienia i przestrzeganie podstawowego prawa do azylu. Nadszedł czas, abyśmy zaczęli wprowadzać główne elementy prawdziwie europejskiej polityki migracyjnej, o której ustanowienie apelowaliśmy w maju. Zaproponowane dzisiaj środki spowodują, że osoby potrzebujące ochrony międzynarodowej będą relokowane natychmiast po przyjeździe – nie tylko obecnie, ale również w przyszłości. Obecny kryzys związany z uchodźcami to moment, w którym europejska solidarność jest potrzebna bardziej niż kiedykolwiek. Nadszedł czas, by wykazać się zbiorową odwagą i działać wspólnie”.

W związku z trwającym kryzysem, a także w ramach gotowości na przyszłe wyzwania Komisja Europejska przedstawiła dziś następujące konkretne środki:

•     wniosek dotyczący nadzwyczajnej relokacji 120 tys. uchodźców z obszaru Grecji, Węgier i Włoch: w związku z gwałtownym wzrostem nielegalnego ruchu granicznego w środkowej i wschodniej części regionu śródziemnomorskiego, a także na Bałkanach Zachodnich, jaki nastąpił w ostatnich kilku miesiącach, konieczne jest natychmiastowe działanie. Komisja proponuje relokację 120 tys. osób potrzebujących ochrony międzynarodowej z obszaru Włoch (15,6 tys.), Grecji (50,4 tys.) i Węgier (54 tys.). Relokacja uchodźców do innych państw członkowskich odbywałaby się według obowiązkowego klucza opartego na obiektywnych i wymiernych kryteriach (40 proc. ogółu ludności, 40 proc. PKB, 10 proc. średniej liczby wcześniejszych wniosków azylowych, 10 proc. stopa bezrobocia). Dotyczy to narodowości wnioskodawców, w przypadku których ogólnounijny średni wskaźnik przyznawania azylu wynosi co najmniej 75 proc. Propozycja ta jest uzupełnieniem wniosku Komisji z maja dotyczącego relokacji 40 tys. osób potrzebujących ochrony międzynarodowej z obszaru Włoch i Grecji do innych państw członkowskich UE, co łącznie daje liczbę 160 tys. osób. Państwa uczestniczące w relokacji otrzymają wsparcie z budżetu UE w wysokości 780 mln euro, które będzie obejmowało zaliczkowanie na poziomie 50 proc., gwarantujące, że rządy na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym będą miały możliwość bezzwłocznego działania;
•     tymczasowa klauzula solidarności: jeżeli – z uzasadnionych i obiektywnych przyczyn, takich jak klęska żywiołowa – państwo członkowskie tymczasowo nie będzie mogło uczestniczyć ani w pełni, ani częściowo w wykonaniu decyzji o relokacji, będzie musiało wnieść wkład finansowy do budżetu UE w wysokości 0,002 proc. PKB. Komisja Europejska zbada powody podane przez takie państwo i podejmie decyzję co do tego, czy uzasadniają one brak udziału w programie przez okres, który nie może być dłuższy niż 12 miesięcy. W przypadku częściowego udziału w relokacji kwota ta zostanie proporcjonalnie zmniejszona;
•     stały mechanizm relokacji dla wszystkich państw członkowskich: zgodnie z tym, co zapowiedziano w Europejskim programie w zakresie migracji, Komisja przedstawia ustrukturyzowany mechanizm solidarności, z którego może skorzystać w każdej chwili, aby pomóc państwu członkowskiemu dotkniętemu kryzysem w postaci nadzwyczajnej presji na jego system azylowy w związku z napływem nieproporcjonalnie dużej liczby obywateli państw trzecich. Tego rodzaju przyszłe sytuacje kryzysowe zostaną określone przez Komisję na podstawie liczby wniosków o azyl złożonych w ostatnich 6 miesiącach, w przeliczeniu na jednego mieszkańca, a także liczby przypadków nielegalnego przekroczenia granicy w ciągu ostatnich 6 miesięcy. Obowiązywać będą te same obiektywne i weryfikowalne kryteria podziału, jak w przypadku wniosku dotyczącego nadzwyczajnej relokacji. Stały mechanizm będzie również uwzględniać potrzeby osób ubiegających się o azyl, ich sytuację rodzinną i umiejętności. Również w tym przypadku będzie mieć zastosowanie tymczasowa klauzula solidarności;
•     wspólny europejski wykaz bezpiecznych krajów pochodzenia: w związku z Europejskim programem w zakresie migracji i konkluzjami Rady Europejskiej z 25-26 czerwca Komisja Europejska proponuje przyjęcie rozporządzenia dotyczącego utworzenia wspólnego unijnego wykazu bezpiecznych krajów pochodzenia. Taki europejski wykaz umożliwi szybsze rozpatrywanie pojedynczych wniosków o azyl składanych przez osoby pochodzące z krajów uważanych za bezpieczne w całej UE oraz szybsze powroty, jeśli indywidualna ocena wniosku potwierdzi brak prawa do azylu. Na podstawie dyskusji i dotychczasowej praktyki państw członkowskich Komisja proponuje dodanie Albanii, Bośni i Hercegowiny, byłej jugosłowiańskiej republiki Macedonii, Czarnogóry, Kosowa, Serbii i Turcji do unijnego wykazu bezpiecznych krajów pochodzenia. Kraje te spełniają wspólne kryteria decydujące o tym, czy można uznać kraj za bezpieczny, określone w dyrektywie w sprawie procedur azylowych 2013/32; przystąpiły one do najważniejszych międzynarodowych traktatów dotyczących praw człowieka; a większość z nich została wyznaczona przez Radę Europejską jako kraje kandydujące, spełniające tzw. kryteria kopenhaskie (gwarantujące demokrację, praworządność, prawa człowieka oraz poszanowanie i ochronę mniejszości). Inne państwa mogą zostać dodane w przyszłości po przeprowadzeniu dokładnej oceny przez Komisję Europejską;
•     skuteczniejsza polityka powrotów: pragnąc polepszyć politykę powrotów realizowaną przez państwa członkowskie, Komisja wydała wspólny podręcznik powrotów i przedstawiła plan działania UE w dziedzinie powrotów. W planie działania Komisja zdefiniowała natychmiastowe i średnioterminowe działania, które państwa członkowskie powinny podjąć, aby stworzyć korzystne warunki do dobrowolnych powrotów, poprawić wykonanie dyrektywy w tej sprawie, usprawnić wymianę informacji, wzmocnić rolę i mandat Fronteksu w ramach operacji dotyczących powrotów oraz stworzyć zintegrowany system zarządzania powrotami. Równolegle Komisja przyjęła podręcznik powrotów, który zapewnia właściwym organom krajowym praktyczne wskazówki dotyczące organizacji powrotów tych migrantów, którzy nie mają prawa do pozostania w UE. Posłuży on za główne narzędzie szkolenia ekspertów w dziedzinie norm i procedur dotyczących stosowania dyrektywy 2008/115 dotyczącej powrotów ;
•     komunikat w sprawie zasad zamówień publicznych na środki wspierające uchodźców: państwa członkowskie muszą odpowiednio i bezzwłocznie zaspokoić najpilniejsze potrzeby osób ubiegających się o azyl pod względem mieszkania, zaopatrzenia i usług. Dzisiejszy komunikat zawiera wytyczne dla organów krajowych, regionalnych i lokalnych na temat zapewnienia zgodności z unijnymi prawem przy zamawianiu tych usług w prosty, szybki i niebiurokratyczny sposób;
•     uwzględnienie zewnętrznego wymiaru kryzysu związanego z uchodźcami: kluczowym elementem starań o zażegnanie kryzysu jest uwzględnienie jego wymiaru zewnętrznego. Ponawiane są starania, aby wesprzeć inicjatywy dyplomatyczne i znaleźć polityczne rozwiązania, które pozwolą zażegnać konflikty w Syrii, Iraku i Libii. UE udziela pomocy ludności w Syrii – w szczególności uchodźcom wewnętrznym – oraz wsparcia finansowego krajom sąsiadującym, które przyjmują największą liczbę uchodźców z Syrii, takim jak Jordania, Liban i Turcja. Dotychczas przeznaczono na ten cel 3,9 mln euro. Kolejnym priorytetem jest walka z przestępczością zorganizowaną odpowiedzialną za przemyt ludzi, między innymi poprzez uruchomienie operacji morskiej EUNAVFOR MED. W ramach współpracy z państwami trzecimi podpisano także około 17 umów o readmisji i 7 umów o partnerstwie na rzecz mobilności. UE zacieśni także dotyczący migracji dialog na wysokim szczeblu z kluczowymi partnerami, obejmujący np. proces z Rabatu i proces chartumski z udziałem krajów afrykańskich oraz proces budapeszteński z udziałem Azji Środkowo-Wschodniej, a także zbliżającą się konferencję na początku października i szczyt w Valletcie zaplanowany na 11–12 listopada;
•     fundusz powierniczy na rzecz Afryki: Komisja Europejska przeznaczyła dziś 1,8 mld euro z unijnych środków na stworzenie nadzwyczajnego funduszu powierniczego na rzecz stabilności i zajęcie się przyczynami nielegalnej migracji w Afryce. Celem funduszu jest zwiększenie stabilności i zajęcie się przyczynami nielegalnych przepływów migracyjnych w regionach: Sahelu, Jeziora Czad, Rogu Afryki i Afryki Północnej. Fundusz będzie wspierać te regiony, tak aby zapewniały one większe szanse społeczno-gospodarcze i aby sprawniej zarządzały migracją. Komisja Europejska oczekuje, że państwa członkowskie wezmą udział w tych działaniach i poprą jej dążenia. Swój udział potwierdziła już na przykład Hiszpania.

Nieodłącznym elementem okazywania solidarności z granicznymi państwami członkowskimi, jest też konieczność wykazania się odpowiedzialnością w stosowaniu wspólnych unijnych przepisów. W tym celu Komisja zamierza również przyspieszyć w tym tygodniu, jeśli zajdzie taka potrzeba, postępowania w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego, aby wyegzekwować obowiązujące przepisy. Wdraża także podejście „Hotspot” w granicznych państwach członkowskich, aby pomóc im w stosowaniu wspólnych zasad polityki azylowej UE (zob. MEMO/15/5597).
    
Dalsze działania:
Nadzwyczajne posiedzenie Rady do Spraw Wewnętrznych dotyczące migracji, zaplanowane na 14 września, będzie dla państw członkowskich kolejną okazją do omówienia i przyjęcia wniosków ustawodawczych Komisji. Mechanizmy nadzwyczajnej relokacji przedstawione przez Komisję w maju i wrześniu muszą zostać przyjęte przez Radę (kwalifikowaną większością głosów), po konsultacji z Parlamentem Europejskim, natomiast stały mechanizm solidarności i europejski wykaz bezpiecznych krajów pochodzenia mają zostać przyjęte wspólnie przez Parlament Europejski i Radę (w drodze zwykłej procedury ustawodawczej). Wniosek dotyczący funduszu powierniczego został przedłożony państwom członkowskim w celu przeprowadzenia niezbędnych procedur przed szczytem, który odbędzie się w listopadzie w Valletcie i podczas którego UE spotka się z przedstawicielami kluczowych krajów afrykańskich, aby przedyskutować kwestie migracji i kryzysu związanego z uchodźcami.   

Kontekst
Komisja Europejska stale i konsekwentnie pracuje na rzecz skoordynowanej reakcji Europy na problem uchodźców i migracji. W dniu 23 kwietnia 2014 r. na Malcie Jean-Claude Juncker przedstawił pięciopunktowy plan dotyczący imigracji, wzywający do większej solidarności w ramach unijnej polityki migracyjnej. Był to jeden z postulatów jego kandydatury na stanowisko przewodniczącego Komisji Europejskiej.

Obejmując urząd przewodniczącego, Jean-Claude Juncker powierzył komisarzowi odpowiedzialnemu za migrację zadanie opracowania, we współpracy z pierwszym wiceprzewodniczącym Fransem Timmermansem, nowej polityki migracyjnej, która jest jednym z 10 priorytetów wytycznych politycznych – programu politycznego, na którego podstawie Parlament Europejski zatwierdził skład obecnej Komisji.

Na podstawie wniosku Komisji Europejskiej w oświadczeniu Rady Europejskiej z 23 kwietnia 2015 r. państwa członkowskie zobowiązały się do podjęcia szybkich działań ratujących życie ludzkie, a także do zintensyfikowania działań UE w obszarze migracji. Kilka dni później Parlament Europejski uchwalił rezolucję w tej sprawie.

W dniu 13 maja 2015 r. Komisja Europejska przedstawiła Europejski program w zakresie migracji, zawierający kompleksowy plan poprawy zarządzania migracją we wszystkich jego aspektach.

27 maja 2015 r. Komisja Europejska przedstawiła już pierwszy pakiet środków wykonawczych Europejskiego programu w zakresie migracji, obejmujący wnioski dotyczące relokacji i przesiedlenia, a także unijny plan działania przeciwko przemytnikom ludzi.

25-26 czerwca Rada Europejska uzgodniła, że rozpocznie prace nad propozycjami Komisji Europejskiej zawartymi w Europejskim programie w zakresie migracji, koncentrując się na relokacji, przesiedleniu, powrotach oraz współpracy z krajami pochodzenia i tranzytu.

20 lipca Rada ds. Wymiaru Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych postanowiła wdrożyć środki zaproponowane w Europejskim programie w zakresie migracji, przede wszystkim do celów relokacji osób potrzebujących ochrony międzynarodowej z obszaru Włoch i Grecji w ciągu najbliższych dwóch lat (poczynając od 32 256 osób w pierwszym etapie) oraz do celów przesiedlenia 22 504 uchodźców wewnętrznych potrzebujących ochrony międzynarodowej przebywających poza UE.